ভাৰত-পাকিস্তানৰ মাজত উত্তেজনাৰ নিজৰ ঠাইত আছে, কিন্তু এয়াও সঁচা যে দুয়োখন দেশে এতিয়ালৈকে ইখনে-সিখনৰ ঐতিহ্য সংৰক্ষণ কৰিছে। উদাহৰণ স্বৰূপে, যদি আপুনি পাকিস্তানলৈ যায়, তাত থকা কিছুমান অতি সুন্দৰ অট্টালিকাত এতিয়াও হিন্দু ইতিহাস আছে। এতিয়াও বহুতো প্ৰাসাদ বা হাৱেলি আছে, বিশেষকৈ পাকিস্তানৰ পাঞ্জাৱ প্ৰদেশৰ পোতোহাৰ অঞ্চলত, য'ত কেৱল হিন্দু মালিকেই নহয়, লগতে তেওঁলোকৰ স্থাপত্যত হিন্দুসকলৰ কিছুমান শৈলীও আছে। ইয়াৰে কিছুমান প্ৰাসাদ খালী হৈ আছে, আনহাতে কিছুমানৰ এতিয়াও দুই-এজন বাসিন্দা আছে। পাকিস্তানৰ হিন্দু প্ৰাসাদবোৰৰ বিষয়ে জানোঁ আহক। (Photo-dawn)
পোতোহাৰত হাৱেলিৰ আধিক্য আছে। হাৱেলি হৈছে এটা পাৰ্চী শব্দ, যাৰ অৰ্থ হৈছে নিজেই এক অতি বিস্তাৰিত আৰু বিশাল অট্টালিকা। এইটো সাধাৰণতে অভিজাত লোকসকলৰ বাসস্থান আছিল। পোতোহাৰৰ এই হাৱেলিবোৰৰ ভিতৰত এটা হ'ল খেম সিং বেদী হাৱেলি। অবিভক্ত ভাৰতৰ ৰাৱালপিণ্ডিত জন্ম গ্ৰহণ কৰা খেম সিং বেদীৰ নামেৰে এই গৃহটোৰ নাম ৰখা হৈছে। বেদীৰ আটাইতকৈ বিশেষ কথাটো হ'ল যে তেওঁ নিজকে শিখ গুৰু নানকৰ বংশধৰ বুলি বৰ্ণনা কৰিছিল। সেই সময়ছোৱাত অতি সুশিক্ষিত খেম সিং বেদীৰ প্ৰাসাদ আছিল যথেষ্ট বিশাল আৰু ইয়াত হিন্দু আৰু ইংৰাজ স্থাপত্যৰ মিশ্ৰণ আছে। (Photo-dawn)
দৌলতানা চহৰতো হিন্দু হাৱেলি আছে। এইবোৰৰ ভিতৰত মুখ্য হৈছে আত্মা সিং গুজৰাল আৰু জীৱন সিঙৰ হাৱেলি। আনকি এই হাৱেলিবোৰ উৎখাত হোৱাৰ পাছতো দেৱালবোৰ আজিলৈকে দৃঢ়ভাৱে থিয় হৈ আছে। হাৱেলিৰ প্ৰৱেশদ্বাৰত, প্ৰাসাদৰ মালিকৰ নাম ইংৰাজী আৰু উৰ্দুত খোদিত হোৱা দেখা যায়। এই চহৰৰ বাহিৰেও, গুলায়ানা আৰু ডোৰা বাদল গাঁৱত বহুতো হিন্দু হাৱেলি আছে। (Photo-dawn)
এই প্ৰাসাদবোৰৰ স্থাপত্য বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ, কিন্তু সকলোৰে মাজত এটা কথাৰ মিল আছে। এইবোৰত কাঠেৰে নিৰ্মিত যথেষ্ট ডাঙৰ কাঠৰ খিৰিকিযুক্ত বাৰাণ্ডা আছে। কাঠবোৰত বিভিন্ন নক্সা খোদিত কৰা হৈছে বা ৰং কৰা হৈছে যিবোৰ নিশ্চয় ঘৰটোৰ বাসিন্দাসকলৰ জীৱনশৈলী বা ৰুচী অনুসৰি কৰা হৈছিল। অৱশ্যে এই কাঠৰ বাৰাণ্ডাবোৰ নিৰ্মাণৰ ক্ষেত্ৰত স্থপতিবিদসকলৰ মতামতো গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল। বাৰাণ্ডাবোৰ কেৱল পুৰুষ সদস্যসকলৰ বাবে আছিল। মহিলাসকলক সেইফালে যাবলৈ নিষেধ কৰা হৈছিল। (Photo-dawn)
ঝাৰোখেৰ বাহিৰেও ঘৰটোৰ ওপৰৰ মহলাত বাৰান্দা আছিল যিটো পুৰুষ আৰু মহিলা উভয়ে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰিছিল। প্ৰাচীন কালত প্ৰায় সকলো সম্প্ৰদায়ৰ পুৰুষ আৰু মহিলাৰ বাবে এক পৃথক মিলনৰ স্থান থাকে, কিন্তু ঘৰবোৰৰ ওপৰৰ অংশবোৰ সাধাৰণতে দুয়োৰে বাবে আছিল। ইয়াৰ কাৰণ আছিল কেৱল ঘৰৰ সদস্যসকলেহে ওপৰৰ অংশত প্ৰৱেশ অধিকাৰ লাভ কৰিছিল। (Photo-dawn)
বহুতো হাৱেলি বিশাল আৰু লগতে যথেষ্ট ওখ। ইয়াৰে এটা হৈছে বক্সী ৰাম হাৱেলি। ইয়াক এনেদৰে নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল যাতে ওপৰলৈ উঠিলে, গোটেই গাওঁ বা চহৰখনৰ দৃশ্য সহজে দেখা যায়। সেইবোৰ কেৱল সুৰক্ষাৰ উদ্দেশ্যৰ বাবেই নহয়, বতৰ উপভোগ কৰাৰ বাবেও বোধহয় ডিজাইন কৰা হৈছিল। (Photo-dawn)
একেদৰে কলাৰ ছৈদানত এটা হাৱেলি আছিল- খেম সিং বেদী হাৱেলী। ভাৰত-পাক বিভাজনৰ পিছত ইয়াক এখন বিদ্যালয়লৈ ৰূপান্তৰিত কৰা হৈছিল। অৱশ্যে, বিদ্যালয়খন নিৰ্মাণ কৰাৰ পাছতো ইয়াৰ ভৱন আৰু স্থাপত্যৰ সৈতে কোনো ধৰণৰ খেলিমেলি কৰা হোৱা নাছিল। বিদ্যালয়খনৰ কোঠাবোৰত শিখ গুৰুসকলৰ উপৰিও হিন্দু দেৱ-দেৱীৰ ছবি আছে। লগতে শিখ মহিলাসকলক মেকআপ কৰা দেখুওৱা হৈছে। (Photo-dawn)
পাকিস্তানৰ পোতোহাৰত পৰ্যটনৰ যথেষ্ট সম্ভাৱনা থকা সত্বেও ই বিশেষ মনোযোগ লাভ কৰা নাই আৰু বেছিভাগ হাৱেলীয়ে বতৰৰ আক্ৰমণৰ সন্মুখীন হৈছে। পোতোহাৰত পৰ্যটকসকলৰ বাবে চাবলৈ একমাত্ৰ ঠাই এই মুহূৰ্তত কাটাছ ৰাজ মন্দিৰ বুলি কোৱা হয়। মন্দিৰৰ এই শাৰীটোক ফৰ্ট কাটাছ বুলিও কোৱা হয়। ইয়াত এটা পুখুৰীও আছে। কোৱা হয় যে এই পুখুৰীটো ভগৱান শিৱৰ চকুপানীৰে নিৰ্মিত যি চকুলো তেওঁ পত্নী সতীৰ মৃত্যুত পেলাইছিল। (Photo-dawn)