Explained: প্ৰকৃতাৰ্থত ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড আঁচনি কি আৰু কিয় ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি আছে একাংশ সমাজকৰ্মীয়ে?
ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড দান কৰা দাতাসকলৰ নাম প্ৰকাশ নকৰাটোৱেই হৈছে ইয়াক লৈ হোৱা বিবাদৰ মূল বিষয়বস্তু৷
ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড দান কৰা দাতাসকলৰ নাম প্ৰকাশ নকৰাটোৱেই হৈছে ইয়াক লৈ হোৱা বিবাদৰ মূল বিষয়বস্তু৷
- News18 Assam
- Last Updated :
পশ্চিম বংগ, তামিলনাডু, কেৰালা, অসম আৰু কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল পুদুচেৰীৰ ৰাজ্যিক বিধানসভা নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড (Electoral Bond Scheme) বিক্ৰী বন্ধ ৰখাৰ বাবে আবেদনৰ ওপৰত বুধবাবে শুনানি গ্ৰহণ কৰি সৰ্বোচ্চ ন্যায়ালয়ে পূৰ্বৰ সিদ্ধান্তকে বাহাল ৰাখে।
দৰাচলতে কি এই ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড?
২০১৭ চনৰ কেন্দ্ৰীয় বাজেটত ঘোষণা কৰা অনুসৰি ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড হৈছে বেনামীভাৱে ৰাজনৈতিক দলসমূহক ধন দান কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা এক কৰমুক্ত আহিলা। এই বণ্ড আঁচনিৰ দ্বাৰা ক্ৰেতা বা পৰিশোধকাৰী লগতে ইয়াৰ গৰাকী তথা ৰাজনৈতিক দলৰ বিষয়ে কোনোধৰণৰ তথ্য লাভ কৰিব পৰা নাযায়৷
এই বণ্ডবোৰ ১ হাজাৰ টকা, ১০ হাজাৰ টকা, ১ লাখ টকা, ১০ লাখ টকা আৰু ১ কোটি টকা বিনিময়ত বিক্ৰী কৰা হয় আৰু ইয়াক বিক্ৰী কৰিবলৈ একমাত্ৰ অনুমোদিত বেংক হৈছে ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক। দাতাসকলে তেওঁলোকৰ পছন্দৰ পক্ষৰ পৰা বণ্ড ক্ৰয় কৰিব পাৰে আৰু পিছত দান কৰিব পাৰে, যাৰ দ্বাৰা দলটোৱে ১৫ দিনৰ ভিতৰত ইয়াৰ প্ৰমাণিত একাউণ্টৰ জৰিয়তে নগদ ধন উঠাব পাৰে। এজন ব্যক্তি বা কোম্পানীয়ে ক্ৰয় কৰিব পৰা বণ্ডৰ সংখ্যাৰ কোনো সীমা নাই। এছবিআইয়ে এনে বণ্ড জমা কৰে যি কোনো এটা ৰাজনৈতিক দলে ১৫ দিনৰ ভিতৰত প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সাহায্য পুঁজিলৈ প্ৰেৰণ কৰা নাই। ২০১৮ চনৰ মাৰ্চৰ পৰা জানুৱাৰী ২০২১ ৰ ভিতৰত পোন্ধৰটা পৰ্যায়ত ৬৫৩৪.৭৮ কোটি টকাৰ মুঠ ১২,৯২৪টা ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড বিক্ৰী কৰা হৈছে।
২০১৭ চনত এই বণ্ডৰ ঘোষণাৰ সময়ত, সেইসময়ৰ বিত্ত মন্ত্ৰী অৰুণ জেটলীৰ ভাষণত ইয়াক কোম্পানীবোৰে বেনামী দান কৰাৰ এক উপায় বুলিহে বুজোৱা হৈছিল। কিন্তু অধিসূচনাৰ প্ৰিণ্ট প্ৰকাশৰ পিছতহে জানিব পৰা গৈছিল ইয়াৰ দ্বাৰা ব্যক্তি, ব্যক্তিৰ গোট, বেচৰকাৰী সংগঠন, ধৰ্মীয় আৰু অন্যান্য ট্ৰাষ্টেও তেওঁলোকৰ বিৱৰণ প্ৰকাশ নকৰাকৈ দান কৰিবলৈ অনুমতি প্ৰদান কৰা হৈছিল।
কিয় ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি আহিছে দেশৰ একাংশ সমাজ কৰ্মীয়ে?
ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড দান কৰা দাতাসকলৰ নাম প্ৰকাশ নকৰাটোৱেই হৈছে ইয়াক লৈ হোৱা বিবাদৰ মূল বিষয়বস্তু৷ বিত্ত আইন ২০১৭ৰ এক সংশোধনীৰ জৰিয়তে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ৰাজনৈতিক দলসমূহক ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড জৰিয়তে প্ৰাপ্ত দানৰ তথ্য ৰাজহুৱা কৰাৰ পৰা ৰেহাই প্ৰদান কৰিছে। অৰ্থাৎ আন এক কথাত ক’বলৈ গলে তেওঁলোকে প্ৰতি বছৰে নিৰ্বাচন আয়োগৰ ওচৰত বাধ্যতামূলকভাৱে দাখিল কৰা তেওঁলোকৰ অৱদানৰ প্ৰতিবেদনত ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ দ্বাৰা লাভ কৰা অৱদানৰ বিৱৰণ প্ৰকাশ কৰিব নালাগিব।
ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে কোন ব্যক্তি, কোম্পানী বা সংগঠনে কোন দলক কিমান পৰিমাণৰ পুঁজি প্ৰদান কৰিছে সেই সম্পৰ্কে ভোটাৰসকলে আৰু জানিব নোৱাৰিব। ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড আৰম্ভ কৰাৰ আগতে ৰাজনৈতিক দলবোৰে ২০ হাজাৰতকৈ অধিক ধন লাভ কৰা সকলো ব্যক্তি, সংগঠনৰ তথ্যৰ বিৱৰণ প্ৰকাশ কৰিব লাগিব। সমাজকৰ্মীসকলৰ মতে, এই পৰিৱৰ্তনে নাগৰিকৰ 'তথ্য জনাৰ অধিকাৰ' উলংঘন কৰে।
“তদুপৰি, ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডে যিহেতু নাগৰিকসকলক কোনো বিৱৰণ প্ৰদান নকৰে, যদিও সেই বেনামী চৰকাৰৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য নহয়, যি সদায় ষ্টেট বেঙ্ক অৱ ইণ্ডিয়া (এছবিআই)ৰ পৰা তথ্য দাবী কৰি দাতাৰ বিৱৰণ লাভ কৰিব পাৰে। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে এই দানৰ উৎসৰ বিষয়ে অন্ধকাৰত থকা একমাত্ৰ মানুহ হৈছে কৰদাতাসকল। এইটোও উল্লেখ কৰিব পাৰি যে বণ্ড বিক্ৰী আৰু ক্ৰয়ৰ সুবিধাৰ বাবে এই বণ্ড আৰু এছবিআই আয়োগৰ মুদ্ৰণ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ দ্বাৰা কৰদাতাসকলৰ ধনৰ পৰা পৰিশোধ কৰা হয়৷” শেহতীয়া এক বিবৃতিত এই কথা উল্লেখ কৰি ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ বিৰোধিতাৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ত আবেদন দাখিল কৰিছৗ এছ’চিয়েচন অফ ডেমক্ৰেটিক ৰিফৰ্ম চমুকৈ এডিআৰ–এ।
দানৰ পথ হিচাপে ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড কিমান জনপ্ৰিয়?
যিহেতু দান কৰোতাৰ নাম গোপনে ৰখা হয় তেনেস্থলত তিনি বছৰতকৈও অতি কম সময়ৰ ভিতৰতে দানৰ পথ হিচাপে অতি জনপ্ৰিয় হৈ পৰিছে ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড৷ ২০১৮-১৯ বিত্তীয় বৰ্ষত এডিআৰৰ দ্বাৰা বিশ্লেষণ কৰা ৰাষ্ট্ৰীয় দল আৰু আঞ্চলিক দলবোৰৰ মুঠ উপাৰ্জনৰ আধাতকৈ অধিক ধন নিৰ্বাচনী বণ্ড দানৰ পৰা আহিছিল।
ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (বিজেপি) হৈছে এই আঁচনিৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ হিতাধিকাৰী। ২০১৭-১৮ আৰু ২০১৮-১৯ চনত ৰাজনৈতিক দলসমূহে ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ পৰা মুঠ ২,৭৬০.২০ কোটি টকা লাভ কৰিছিল, যাৰ ভিতৰত কেৱল বিজেপিয়ে ১,৬৬০.৮৯ কোটি অৰ্থাৎ ৬০.১৭% ধন লাভ কৰিছিল।
ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ ওপৰত নিৰ্বাচন আয়োগৰ স্থিতি কি?
২০১৭ চনৰ মে' মাহত নিৰ্বাচন আয়োগে কৰ্মী, ৰাজহুৱা অভিযোগ, আইন আৰু ন্যায়ৰ স্থায়ী সমিতিৰ ওচৰত জন প্ৰতিনিধিত্ব আইনৰ সংশোধনীৰ ওপৰত আপত্তি দৰ্শাইছিল, যিয়ে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে ৰাজনৈতিক দলসমূহে লাভ কৰা ধন প্ৰকাশৰ পৰা অব্যাহতি দিয়ে। ইয়ে এই পদক্ষেপক "পশ্চাদগামী পদক্ষেপ" হিচাপে বৰ্ণনা কৰিছে। একে মাহত আইন মন্ত্ৰালয়লৈ লিখা এখন পত্ৰত, আয়োগে চৰকাৰক উপৰোক্ত সংশোধনীক লৈ "পুনৰ বিবেচনা" আৰু "সংশোধন" কৰিবলৈ কৈছিল।
চৰকাৰক এই নতুন প্ৰকল্প প্ৰত্যাহাৰ কৰিবলৈ কৈ নিৰ্বাচন আয়োগে লিখিছিল, "ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ জৰিয়তে প্ৰাপ্ত অৱদানৰ তথ্য লাভ নকৰিলে এনে পৰিস্থিতিত, ৰাজনৈতিক দলে জনপ্ৰতিনিধিত্ব আইনৰ ধাৰা ২৯(বি)ৰ অধীনত কোনো উলংঘাৰে দান গ্ৰহণ কৰিছে নে নাই সেয়া নিশ্চিত কৰিব পৰা নাযাব৷ যিয়ে ৰাজনৈতিক দলসমূহক চৰকাৰী কোম্পানী আৰু বিদেশী উৎসৰ পৰা দান লোৱা কাৰ্য নিষিদ্ধ কৰে।
দৰাচলতে কি এই ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড?
২০১৭ চনৰ কেন্দ্ৰীয় বাজেটত ঘোষণা কৰা অনুসৰি ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড হৈছে বেনামীভাৱে ৰাজনৈতিক দলসমূহক ধন দান কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা এক কৰমুক্ত আহিলা। এই বণ্ড আঁচনিৰ দ্বাৰা ক্ৰেতা বা পৰিশোধকাৰী লগতে ইয়াৰ গৰাকী তথা ৰাজনৈতিক দলৰ বিষয়ে কোনোধৰণৰ তথ্য লাভ কৰিব পৰা নাযায়৷
এই বণ্ডবোৰ ১ হাজাৰ টকা, ১০ হাজাৰ টকা, ১ লাখ টকা, ১০ লাখ টকা আৰু ১ কোটি টকা বিনিময়ত বিক্ৰী কৰা হয় আৰু ইয়াক বিক্ৰী কৰিবলৈ একমাত্ৰ অনুমোদিত বেংক হৈছে ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক। দাতাসকলে তেওঁলোকৰ পছন্দৰ পক্ষৰ পৰা বণ্ড ক্ৰয় কৰিব পাৰে আৰু পিছত দান কৰিব পাৰে, যাৰ দ্বাৰা দলটোৱে ১৫ দিনৰ ভিতৰত ইয়াৰ প্ৰমাণিত একাউণ্টৰ জৰিয়তে নগদ ধন উঠাব পাৰে। এজন ব্যক্তি বা কোম্পানীয়ে ক্ৰয় কৰিব পৰা বণ্ডৰ সংখ্যাৰ কোনো সীমা নাই। এছবিআইয়ে এনে বণ্ড জমা কৰে যি কোনো এটা ৰাজনৈতিক দলে ১৫ দিনৰ ভিতৰত প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সাহায্য পুঁজিলৈ প্ৰেৰণ কৰা নাই। ২০১৮ চনৰ মাৰ্চৰ পৰা জানুৱাৰী ২০২১ ৰ ভিতৰত পোন্ধৰটা পৰ্যায়ত ৬৫৩৪.৭৮ কোটি টকাৰ মুঠ ১২,৯২৪টা ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড বিক্ৰী কৰা হৈছে।
২০১৭ চনত এই বণ্ডৰ ঘোষণাৰ সময়ত, সেইসময়ৰ বিত্ত মন্ত্ৰী অৰুণ জেটলীৰ ভাষণত ইয়াক কোম্পানীবোৰে বেনামী দান কৰাৰ এক উপায় বুলিহে বুজোৱা হৈছিল। কিন্তু অধিসূচনাৰ প্ৰিণ্ট প্ৰকাশৰ পিছতহে জানিব পৰা গৈছিল ইয়াৰ দ্বাৰা ব্যক্তি, ব্যক্তিৰ গোট, বেচৰকাৰী সংগঠন, ধৰ্মীয় আৰু অন্যান্য ট্ৰাষ্টেও তেওঁলোকৰ বিৱৰণ প্ৰকাশ নকৰাকৈ দান কৰিবলৈ অনুমতি প্ৰদান কৰা হৈছিল।
কিয় ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি আহিছে দেশৰ একাংশ সমাজ কৰ্মীয়ে?
ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড দান কৰা দাতাসকলৰ নাম প্ৰকাশ নকৰাটোৱেই হৈছে ইয়াক লৈ হোৱা বিবাদৰ মূল বিষয়বস্তু৷ বিত্ত আইন ২০১৭ৰ এক সংশোধনীৰ জৰিয়তে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ৰাজনৈতিক দলসমূহক ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড জৰিয়তে প্ৰাপ্ত দানৰ তথ্য ৰাজহুৱা কৰাৰ পৰা ৰেহাই প্ৰদান কৰিছে। অৰ্থাৎ আন এক কথাত ক’বলৈ গলে তেওঁলোকে প্ৰতি বছৰে নিৰ্বাচন আয়োগৰ ওচৰত বাধ্যতামূলকভাৱে দাখিল কৰা তেওঁলোকৰ অৱদানৰ প্ৰতিবেদনত ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ দ্বাৰা লাভ কৰা অৱদানৰ বিৱৰণ প্ৰকাশ কৰিব নালাগিব।
ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে কোন ব্যক্তি, কোম্পানী বা সংগঠনে কোন দলক কিমান পৰিমাণৰ পুঁজি প্ৰদান কৰিছে সেই সম্পৰ্কে ভোটাৰসকলে আৰু জানিব নোৱাৰিব। ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড আৰম্ভ কৰাৰ আগতে ৰাজনৈতিক দলবোৰে ২০ হাজাৰতকৈ অধিক ধন লাভ কৰা সকলো ব্যক্তি, সংগঠনৰ তথ্যৰ বিৱৰণ প্ৰকাশ কৰিব লাগিব। সমাজকৰ্মীসকলৰ মতে, এই পৰিৱৰ্তনে নাগৰিকৰ 'তথ্য জনাৰ অধিকাৰ' উলংঘন কৰে।
“তদুপৰি, ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডে যিহেতু নাগৰিকসকলক কোনো বিৱৰণ প্ৰদান নকৰে, যদিও সেই বেনামী চৰকাৰৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য নহয়, যি সদায় ষ্টেট বেঙ্ক অৱ ইণ্ডিয়া (এছবিআই)ৰ পৰা তথ্য দাবী কৰি দাতাৰ বিৱৰণ লাভ কৰিব পাৰে। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে এই দানৰ উৎসৰ বিষয়ে অন্ধকাৰত থকা একমাত্ৰ মানুহ হৈছে কৰদাতাসকল। এইটোও উল্লেখ কৰিব পাৰি যে বণ্ড বিক্ৰী আৰু ক্ৰয়ৰ সুবিধাৰ বাবে এই বণ্ড আৰু এছবিআই আয়োগৰ মুদ্ৰণ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ দ্বাৰা কৰদাতাসকলৰ ধনৰ পৰা পৰিশোধ কৰা হয়৷” শেহতীয়া এক বিবৃতিত এই কথা উল্লেখ কৰি ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ বিৰোধিতাৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ত আবেদন দাখিল কৰিছৗ এছ’চিয়েচন অফ ডেমক্ৰেটিক ৰিফৰ্ম চমুকৈ এডিআৰ–এ।
দানৰ পথ হিচাপে ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড কিমান জনপ্ৰিয়?
যিহেতু দান কৰোতাৰ নাম গোপনে ৰখা হয় তেনেস্থলত তিনি বছৰতকৈও অতি কম সময়ৰ ভিতৰতে দানৰ পথ হিচাপে অতি জনপ্ৰিয় হৈ পৰিছে ইলেক্ট’ৰেল বণ্ড৷ ২০১৮-১৯ বিত্তীয় বৰ্ষত এডিআৰৰ দ্বাৰা বিশ্লেষণ কৰা ৰাষ্ট্ৰীয় দল আৰু আঞ্চলিক দলবোৰৰ মুঠ উপাৰ্জনৰ আধাতকৈ অধিক ধন নিৰ্বাচনী বণ্ড দানৰ পৰা আহিছিল।
ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (বিজেপি) হৈছে এই আঁচনিৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ হিতাধিকাৰী। ২০১৭-১৮ আৰু ২০১৮-১৯ চনত ৰাজনৈতিক দলসমূহে ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ পৰা মুঠ ২,৭৬০.২০ কোটি টকা লাভ কৰিছিল, যাৰ ভিতৰত কেৱল বিজেপিয়ে ১,৬৬০.৮৯ কোটি অৰ্থাৎ ৬০.১৭% ধন লাভ কৰিছিল।
ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ ওপৰত নিৰ্বাচন আয়োগৰ স্থিতি কি?
২০১৭ চনৰ মে' মাহত নিৰ্বাচন আয়োগে কৰ্মী, ৰাজহুৱা অভিযোগ, আইন আৰু ন্যায়ৰ স্থায়ী সমিতিৰ ওচৰত জন প্ৰতিনিধিত্ব আইনৰ সংশোধনীৰ ওপৰত আপত্তি দৰ্শাইছিল, যিয়ে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে ৰাজনৈতিক দলসমূহে লাভ কৰা ধন প্ৰকাশৰ পৰা অব্যাহতি দিয়ে। ইয়ে এই পদক্ষেপক "পশ্চাদগামী পদক্ষেপ" হিচাপে বৰ্ণনা কৰিছে। একে মাহত আইন মন্ত্ৰালয়লৈ লিখা এখন পত্ৰত, আয়োগে চৰকাৰক উপৰোক্ত সংশোধনীক লৈ "পুনৰ বিবেচনা" আৰু "সংশোধন" কৰিবলৈ কৈছিল।
চৰকাৰক এই নতুন প্ৰকল্প প্ৰত্যাহাৰ কৰিবলৈ কৈ নিৰ্বাচন আয়োগে লিখিছিল, "ইলেক্ট’ৰেল বণ্ডৰ জৰিয়তে প্ৰাপ্ত অৱদানৰ তথ্য লাভ নকৰিলে এনে পৰিস্থিতিত, ৰাজনৈতিক দলে জনপ্ৰতিনিধিত্ব আইনৰ ধাৰা ২৯(বি)ৰ অধীনত কোনো উলংঘাৰে দান গ্ৰহণ কৰিছে নে নাই সেয়া নিশ্চিত কৰিব পৰা নাযাব৷ যিয়ে ৰাজনৈতিক দলসমূহক চৰকাৰী কোম্পানী আৰু বিদেশী উৎসৰ পৰা দান লোৱা কাৰ্য নিষিদ্ধ কৰে।
